“Terry Gilliam’s Brazil ή 1984 & 1/2” Μια απο τις σημαντικοτερες δημιουργιες στην ιστορια του κινηματογραφου.-ΟΠΩΣ ΛΕΜΕ ΤΕΧΝΗ: Αν η πένα του Όργουελ έγραφε καρέ αντί για λέξεις, θα δημιουργούσε το Μπραζίλ. Αν η «Δίκη» του Κάφκα έσταζε από τις σελίδες της εικόνες, το πάζλ τους θα συνέθετε το Μπραζίλ. Μπραζίλ… Το όνομα που ξεπήδησε από το τραγούδι του Xavier Cugat «Aquarela do Brasil» που έγινε επιτυχία τη δεκαετία του ’30, έμελλε να χαραχτεί βαθιά στο σώμα του παγκόσμιου κινηματογράφου ως κάτι πολύ ανώτερο από έναν τίτλο, ως μια σύλληψη πέρα από τα όρια μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τα 142 λεπτά του -που συρρικνώθηκαν σε 131 για την Αμερικανική έκδοση-, είναι ένα καταφύγιο ονείρων μέσα σε έναν κόσμο από εφιάλτες, η κραυγή που θρυμματίζει την αφόρητη σιωπή των παραδομένων συνειδήσεων, η άνθιση του διαφορετικού στα σπλάχνα της αποίκιλτης αχρωμίας της πανομοιότητας , είναι η ίδια η ζωή που στήνει τον αλέγρο της χορό γύρω από το κουφάρι της καταπίεσης, του ολοκληρωτισμού, της επιπέδωσης της προσωπικότητας.
-1984 ΚΑΙ ΜΙΣΟ: «8:49 πμ., κάποτε στον 20ο αιώνα». Οι πρώτες λέξεις ενός προφητικού οράματος που δεν απέχει πολύ από τη μικρογραφία της σύγχρονης καπιταλιστικής πραγματικότητας. Ένα ζωύφιο (bug, τι συμβολισμός…) μέσα στον υπολογιστή οδηγεί έναν αθώο στο θάνατο, όμως το σύστημα να ‘ναι καλά, δεν κάνει ποτέ λάθη. Διαμερίσματα κουτιά, συνοικίες ονοματισμένες με κωδικούς, αριθμημένα μενού εστιατόριων, στενά γραφεία με μισά τραπέζια, χαρτομάνι και ψηφία ταΐζουν τη μηχανή της εξουσίας, ενώ το Υπουργείο Πληροφοριών ως άλλος Μεγάλος Αδελφός συστήνει: «Η υπόνοια γεννά εμπιστοσύνη. Μην υποπτεύεσαι έναν φίλο… κατάδωσε τον…» Διόλου τυχαία ο Gilliam σκόπευε αρχικά να βαφτίσει το έργο του 1984 1/2.
-ΙΕΡΟΣΥΛΙΑ: Η τελική «θυσία» του πρωταγωνιστή στο βωμό των ιδανικών του –που ευτυχώς κατόρθωσε να διατηρήσει ο Gilliam παρά τις αντίθετες αξιώσεις των μεγαλοπαραγωγών-, αποτελεί ένα από τα συγκλονιστικότερα και συμβολικότερα φιλμικά κλεισίματα, σε μια ταινία ορόσημο της δεκαετίας του ’80 που όχι απλα ξανάδωσε πνοή, αλλά αναδόμησε τις βάσεις του φανταστικού σινεμά. “He’s got away from us, Jack.” – “You’re right, Mr. Felpman, he’s gone”… Το να σταθεί κανείς στεγνά στις ερμηνείες, τη σκηνοθεσία, το μαύρο παϊθον-ικό χιούμορ, τη φωτογραφία και τα υπόλοιπα τεχνικά χαρακτηριστικά, απλά υποβιβάζει το μεγαλείο αυτού του αριστουργήματος τέχνης. Έξαλλου, τα όνειρα δεν αξιολογούνται, βιώνονται.
ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ: Ο υπογράφων θεωρεί το Μπραζίλ (μαζι με τον Citizen Kane – Πολίτης Κέην) μνημείο στο οποίο δεν αρμόζει συγκριτική βαθμολόγηση. Αλλά αν επιμένετε, 11/10.
_____________
Σίγουρα οποιαδήποτε κριτική προσέγγιση δεν θα έκανε τιποτα άλλο παρά να απαριθμεί ένα ποιητικό καταιγισμό από τις εικόνες μοναδικής ομορφιάς αυτού του οργουελικού love story.Σκηνοθέτης είναι ο Terry Gilliam,το μοναδικό αμερικάνικο μέλος των Mondy Python …το Brazil χαρακτηρίστικε σαν μια «μεταοργουελική άποψη ενός προοργουελικού κόσμο» όχι και πολύ άδικα. Αλλωστε,θα μπορούσε να πεί κανείς πως το Brazil απεικονίζει περισσότερο το εφιαλτικό όραμα του 1984 απο την πρόσφατη ταινία του Michael Radford,με τον ίδιο τίτλο,το κινηματογραφικό κύκνειο άσμα του Richard Burdon.Αυτό γιατί,σε αντίθεση με το 1984 που είναι πιστό στο βιβλίο χωρίς όμως να έχει μεγάλη σχέση με την σύγχρονη πραγματικότητα,το Brazil αποτελεί μια μελλοντική εφιαλτική εποπτεία των στοιχείων της καθημερινότητας που ζούμε. Γραφειοκρατεία, ματαιοδοξία, καταστολή, κονφορμισμός και έρωτας, ρομαντισμός και ονειροπόληση συνθέτουν το εικαστικό κάδρο της ταινίας όπου αυτά τα πολλές φορές αντινομικά στοιχεία δένονται διαλεκτικά με την βοήθεια μιας πραγματικά δυναμικής σκηνοθεσίας.
Οι χαρακτήρες περιγράφονται τέλεια-ο Sam Lowry (Jonathan Pryce) είναι ένας μίζερος αλλά ευρηματικός στη δουλεία του υπάλληλος με την αναρχική συνήθεια να ονειροπολεί μέχρι να ταυτιστεί η ίδια η ύπαρξη του με τον ανίκητο ήρωα των φαντασιώσεων του.Η Jil Layton (Kim Griest),μούσα του υποσυνείδητου του ήρωα και συνάμα οδηγός νταλίκας,τον οδηγεί στην καταστροφή-λύτρωση του.Ο επαναστατημένος μηχανικός Tuttle (Robert de Niro) που σώθηκε από βέβαιο θάνατο χάρη σ’ένα…σκαθάρι για να ετοιμάσει μια πρωτότυπη εκδίκηση στους κρατικούς αντίζηλους του.Τέλος,η Ida Lowry (Katherine Helmond),μητέρα του ήρωα,με ένα ιδιαίτερο πάθος στις πλαστικές επεμβάσεις,αναζητά τη χαμένη νίοτη της.Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες και αρκετοί άλλοι συμπλέκονται σ’ένα παιχνίδι εικόνων και συναισθημάτων,μέσα σε ένα εκπληκτικά προσεγμένο ντεκόρ που δικαιολογεί απόλυτα τα 14.000.000-κόστος παραγωγής του φίλμ.
Σίγουρα οποιαδήποτε προσπάθεια μας να κατατάξουμε αυτό το φίλμ δεν θα οδηγήσε πουθενά.Ανήκει σε όλες τις κατηγορίες και ταυτόχρονα σε καμία.Όπως μας λέει ο ίδιος ο Gilliam,το φιλμ τοποθετείται οπουδήποτε στον 20 αιώνα.Τα πάντα είναι μπερδεμένα και μας περιτριγυρίζουν κατασκευές μιας άλλης τεχνολογίας,αντικείμενα από μια άλλη εποχή τα οποία όμως δεχόμαστε σαν φυσιολογικά,για να οδηγηθεί το φιλμ σ΄ενα επίπεδο καθαρά «κομικ».Και συνεχίζοντας ο Gilliam>πραγματικά θα ήθελα να κάνω ένα βουβό φιλμ.Θα ήθελα να είμαι ικανός να πω μια ιστορία χωρίς λόγια,μόνο με εικόνες και εφφε.Όμως,απ’την άλλη μου αρέσουν οι καλές ερμηνείες,έτσι διατηρώ τα λόγια.Τα πιο σημαντικά πράγματα λέγονται,κατα μια έννοια,οπτικά.Το Brazil λοιπόν είναι καταπληκτικό.Δεν μοιάζει με κανένα άλλο φιλμ,αυτό είναι που το κάνει ξεχωριστό.Πολύ γρήγορα ο καθένας αντιλαμβάνεται πως το Brazil είναι κομμάτι ενός άλλου κόσμου
_____________
Θυμάμαι έναν φίλο να λέει ότι βλέπει κάθε Χριστούγεννα το Brazil – καλή ευκαιρία και φέτος με το φρέσκο δισκάκι! Πάνω στην ευδαιμονία των ημερών, το Brazil χωρίς να είναι ο δασκαλάκος που θα σου πει να μην χαίρεσαι γιατί έρχονται δύσκολοι καιροί, είναι όντως ιδανικό γιατί καταρχήν παραμένει ένα παραμύθι. Μαύρο μεν, απαισιόδοξο, αλλά παραμύθι με φωτεινές εκλάμψεις.
Ο Γκίλιαμ που έφαγε και εξακολουθεί να τρώει τα περισσότερα χρόνια της μετα-Πάιθον ζωής του σε παραμύθια, ήξερε πολύ καλά ότι μια στυγνή προειδοποίηση για το μέλλον δε θα έδινε κάποιο διαχρονικό αποτέλεσμα. Οι μελλοντολογικές ταινίες απαιτούν και (πικρό) χιούμορ και ιστορίες σαν αυτές που ακούγαμε μικροί, με δράκους και ήρωες. Ο δράκος εδώ είναι η γραφειοκρατία, σήμα κατατεθέν της κοινωνίας όπως την ορίζει το Brazil, και υποτίθεται υπάρχει για να προβλέπονται τα πάντα, αγνοώντας το τυχαίο της ζωής. Σαφώς επηρεασμένος από το τότε παρόν της χώρας του, ο Γκίλιαμ αντιτάσσει τα όμορφα όνειρα απέναντι στον εφιάλτη που λέγεται αληθινή ζωή, χαρίζει μια από τις πιο φευγάτες μελέτες του Αύριο και, πάνω απ΄ όλα, μια οπτική απόλαυση ικανή να προκαλέσει ισόποσα τις αισθήσεις και την καρδιά.
_____________
Ίσως η πιο αντι-χριστουγεννιάτικη ταινία όλων των εποχών, το Brazil εγκλωβίζει τον θεατή σε έναν παρανοϊκό κόσμο, γεμάτο με αλλόκοτα μηχανήματα, πεπαλαιωμένα βιομηχανικά ντεκόρ και κατοίκους με ιδιόρρυθμη νοοτροπία.
Ο ήρωάς μας, ο Sam (Jonathan Pryce), ένας απλός γραφειοκράτης, κυνηγά μια γυναίκα που συνάντησε στο όνειρό του, προτού πέσει σε μια δίνη παραλογισμού και πνευματικής παράλυσης. Μια ταινία φαντασίας που δύσκολα περιγράφεις με μια λέξη, καθώς συνδυάζει στοιχεία δράματος και κωμωδίας που στροβιλίζονται γύρω από έναν retro-future κόσμο, ο οποίος αντικατοπτρίζει επιτυχημένα την πολιτική κατάσταση της Αγγλίας που στιγμάτισε την ψυχή του Gilliam. Συμπαθητική, αν και σύντομη, η παρουσία του Robert de Niro στο ρόλο του ηγέτη της επανάστασης ενάντια στο σύστημα. Ο πεσσιμισμός δίνει και παίρνει, αλλά η ταινία σκίζει και δέρνει…