Η ταινία «Brazil» είναι δημιούργημα του Terry Gilliam το 1985. Εκτυλίσσεται σε μία εναλλακτική πραγματικότητα τον 20ο αιώνα εμπνευσμένη από το βιβλίο «1984» του George Orwell. Τα πάντα ελέγχονται από Την κυβέρνηση σε μία κοινωνία όπου η τεχνολογία έχει φαινομενικά κάνει τη ζωή γρήγορη και άνετη. Στην πραγματικότητα όμως καταπιέζει στους ανθρώπους και φυλακίζει τα όνειρα τους.
Ο Ήρωας της ταινίας Sam Lowry είναι ένα χαμηλόβαθμο στέλεχος Της κυβέρνησης ,που ονειρεύεται ότι πετάει. Τα όνειρα του διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ταινία και συμβολίζουν την καταπιεσμένη του φαντασία ,που τελικά επαναστατεί και τον οδηγεί να κυνηγήσει τον έρωτα του για μία οδηγό φορτηγού και επαναστάτρια.
Δεν θα κάνω spoiler ,αλλά αν έχετε διαβάσει το βιβλίο 1984 (όπως θα έπρεπε) ήδη δε θα περιμένετε ένα κλασσικό ευτυχισμένο τέλος. O Gilliam δεν αρέσκεται στο να δίνει εύπεπτες απαντήσει και έτοιμες λύσεις. Ούτε καν η φαντασία δεν παρουσιάζεται ως πανάκεια για μια υγειή κοινωνία. Η ταινία είναι πολύ σύνθετη και απαιτεί πολλές επαναλήψεις. Το χιούμορ σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ξεκαρδιστικό και η ειρωνεία της στρέφεται θαραλλέα εναντίον όλων.
-1984 ΚΑΙ ΜΙΣΟ: «8:49 πμ., κάποτε στον 20ο αιώνα». Οι πρώτες λέξεις ενός προφητικού οράματος που δεν απέχει πολύ από τη μικρογραφία της σύγχρονης καπιταλιστικής πραγματικότητας. Ένα ζωύφιο (bug, τι συμβολισμός…) μέσα στον υπολογιστή οδηγεί έναν αθώο στο θάνατο, όμως το σύστημα να ‘ναι καλά, δεν κάνει ποτέ λάθη. Διαμερίσματα κουτιά, συνοικίες ονοματισμένες με κωδικούς, αριθμημένα μενού εστιατόριων, στενά γραφεία με μισά τραπέζια, χαρτομάνι και ψηφία ταΐζουν τη μηχανή της εξουσίας, ενώ το Υπουργείο Πληροφοριών ως άλλος Μεγάλος Αδελφός συστήνει: «Η υπόνοια γεννά εμπιστοσύνη. Μην υποπτεύεσαι έναν φίλο… κατάδωσε τον…» Διόλου τυχαία ο Gilliam σκόπευε αρχικά να βαφτίσει το έργο του 1984 1/2.
-ΙΕΡΟΣΥΛΙΑ: Η τελική «θυσία» του πρωταγωνιστή στο βωμό των ιδανικών του –που ευτυχώς κατόρθωσε να διατηρήσει ο Gilliam παρά τις αντίθετες αξιώσεις των μεγαλοπαραγωγών-, αποτελεί ένα από τα συγκλονιστικότερα και συμβολικότερα φιλμικά κλεισίματα, σε μια ταινία ορόσημο της δεκαετίας του ’80 που όχι απλα ξανάδωσε πνοή, αλλά αναδόμησε τις βάσεις του φανταστικού σινεμά. “He’s got away from us, Jack.” – “You’re right, Mr. Felpman, he’s gone”… Το να σταθεί κανείς στεγνά στις ερμηνείες, τη σκηνοθεσία, το μαύρο παϊθον-ικό χιούμορ, τη φωτογραφία και τα υπόλοιπα τεχνικά χαρακτηριστικά, απλά υποβιβάζει το μεγαλείο αυτού του αριστουργήματος τέχνης. Έξαλλου, τα όνειρα δεν αξιολογούνται, βιώνονται.
ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ: Ο υπογράφων θεωρεί το Μπραζίλ (μαζι με τον Citizen Kane – Πολίτης Κέην) μνημείο στο οποίο δεν αρμόζει συγκριτική βαθμολόγηση. Αλλά αν επιμένετε, 11/10.
______
_______
Σίγουρα οποιαδήποτε κριτική προσέγγιση δεν θα έκανε τιποτα άλλο παρά να απαριθμεί ένα ποιητικό καταιγισμό από τις εικόνες μοναδικής ομορφιάς αυτού του οργουελικού love story.Σκηνοθέτης είναι ο Terry Gilliam,το μοναδικό αμερικάνικο μέλος των Mondy Python …το Brazil χαρακτηρίστικε σαν μια «μεταοργουελική άποψη ενός προοργουελικού κόσμο» όχι και πολύ άδικα. Αλλωστε,θα μπορούσε να πεί κανείς πως το Brazil απεικονίζει περισσότερο το εφιαλτικό όραμα του 1984 απο την πρόσφατη ταινία του Michael Radford,με τον ίδιο τίτλο,το κινηματογραφικό κύκνειο άσμα του Richard Burdon.Αυτό γιατί,σε αντίθεση με το 1984 που είναι πιστό στο βιβλίο χωρίς όμως να έχει μεγάλη σχέση με την σύγχρονη πραγματικότητα,το Brazil αποτελεί μια μελλοντική εφιαλτική εποπτεία των στοιχείων της καθημερινότητας που ζούμε. Γραφειοκρατεία, ματαιοδοξία, καταστολή, κονφορμισμός και έρωτας, ρομαντισμός και ονειροπόληση συνθέτουν το εικαστικό κάδρο της ταινίας όπου αυτά τα πολλές φορές αντινομικά στοιχεία δένονται διαλεκτικά με την βοήθεια μιας πραγματικά δυναμικής σκηνοθεσίας.
Οι χαρακτήρες περιγράφονται τέλεια-ο Sam Lowry (Jonathan Pryce) είναι ένας μίζερος αλλά ευρηματικός στη δουλεία του υπάλληλος με την αναρχική συνήθεια να ονειροπολεί μέχρι να ταυτιστεί η ίδια η ύπαρξη του με τον ανίκητο ήρωα των φαντασιώσεων του.Η Jil Layton (Kim Griest),μούσα του υποσυνείδητου του ήρωα και συνάμα οδηγός νταλίκας,τον οδηγεί στην καταστροφή-λύτρωση του.Ο επαναστατημένος μηχανικός Tuttle (Robert de Niro) που σώθηκε από βέβαιο θάνατο χάρη σ’ένα…σκαθάρι για να ετοιμάσει μια πρωτότυπη εκδίκηση στους κρατικούς αντίζηλους του.Τέλος,η Ida Lowry (Katherine Helmond),μητέρα του ήρωα,με ένα ιδιαίτερο πάθος στις πλαστικές επεμβάσεις,αναζητά τη χαμένη νίοτη της.Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες και αρκετοί άλλοι συμπλέκονται σ’ένα παιχνίδι εικόνων και συναισθημάτων,μέσα σε ένα εκπληκτικά προσεγμένο ντεκόρ που δικαιολογεί απόλυτα τα 14.000.000-κόστος παραγωγής του φίλμ.
Σίγουρα οποιαδήποτε προσπάθεια μας να κατατάξουμε αυτό το φίλμ δεν θα οδηγήσε πουθενά.Ανήκει σε όλες τις κατηγορίες και ταυτόχρονα σε καμία.Όπως μας λέει ο ίδιος ο Gilliam,το φιλμ τοποθετείται οπουδήποτε στον 20 αιώνα.Τα πάντα είναι μπερδεμένα και μας περιτριγυρίζουν κατασκευές μιας άλλης τεχνολογίας,αντικείμενα από μια άλλη εποχή τα οποία όμως δεχόμαστε σαν φυσιολογικά,για να οδηγηθεί το φιλμ σ΄ενα επίπεδο καθαρά «κομικ».Και συνεχίζοντας ο Gilliam>πραγματικά θα ήθελα να κάνω ένα βουβό φιλμ.Θα ήθελα να είμαι ικανός να πω μια ιστορία χωρίς λόγια,μόνο με εικόνες και εφφε.Όμως,απ’την άλλη μου αρέσουν οι καλές ερμηνείες,έτσι διατηρώ τα λόγια.Τα πιο σημαντικά πράγματα λέγονται,κατα μια έννοια,οπτικά.Το Brazil λοιπόν είναι καταπληκτικό.Δεν μοιάζει με κανένα άλλο φιλμ,αυτό είναι που το κάνει ξεχωριστό.Πολύ γρήγορα ο καθένας αντιλαμβάνεται πως το Brazil είναι κομμάτι ενός άλλου κόσμου
_____________
Θυμάμαι έναν φίλο να λέει ότι βλέπει κάθε Χριστούγεννα το Brazil – καλή ευκαιρία και φέτος με το φρέσκο δισκάκι! Πάνω στην ευδαιμονία των ημερών, το Brazil χωρίς να είναι ο δασκαλάκος που θα σου πει να μην χαίρεσαι γιατί έρχονται δύσκολοι καιροί, είναι όντως ιδανικό γιατί καταρχήν παραμένει ένα παραμύθι. Μαύρο μεν, απαισιόδοξο, αλλά παραμύθι με φωτεινές εκλάμψεις.
Ο Γκίλιαμ που έφαγε και εξακολουθεί να τρώει τα περισσότερα χρόνια της μετα-Πάιθον ζωής του σε παραμύθια, ήξερε πολύ καλά ότι μια στυγνή προειδοποίηση για το μέλλον δε θα έδινε κάποιο διαχρονικό αποτέλεσμα. Οι μελλοντολογικές ταινίες απαιτούν και (πικρό) χιούμορ και ιστορίες σαν αυτές που ακούγαμε μικροί, με δράκους και ήρωες. Ο δράκος εδώ είναι η γραφειοκρατία, σήμα κατατεθέν της κοινωνίας όπως την ορίζει το Brazil, και υποτίθεται υπάρχει για να προβλέπονται τα πάντα, αγνοώντας το τυχαίο της ζωής. Σαφώς επηρεασμένος από το τότε παρόν της χώρας του, ο Γκίλιαμ αντιτάσσει τα όμορφα όνειρα απέναντι στον εφιάλτη που λέγεται αληθινή ζωή, χαρίζει μια από τις πιο φευγάτες μελέτες του Αύριο και, πάνω απ΄ όλα, μια οπτική απόλαυση ικανή να προκαλέσει ισόποσα τις αισθήσεις και την καρδιά.
_____________
Ίσως η πιο αντι-χριστουγεννιάτικη ταινία όλων των εποχών, το Brazil εγκλωβίζει τον θεατή σε έναν παρανοϊκό κόσμο, γεμάτο με αλλόκοτα μηχανήματα, πεπαλαιωμένα βιομηχανικά ντεκόρ και κατοίκους με ιδιόρρυθμη νοοτροπία.
Ο ήρωάς μας, ο Sam (Jonathan Pryce), ένας απλός γραφειοκράτης, κυνηγά μια γυναίκα που συνάντησε στο όνειρό του, προτού πέσει σε μια δίνη παραλογισμού και πνευματικής παράλυσης. Μια ταινία φαντασίας που δύσκολα περιγράφεις με μια λέξη, καθώς συνδυάζει στοιχεία δράματος και κωμωδίας που στροβιλίζονται γύρω από έναν retro-future κόσμο, ο οποίος αντικατοπτρίζει επιτυχημένα την πολιτική κατάσταση της Αγγλίας που στιγμάτισε την ψυχή του Gilliam. Συμπαθητική, αν και σύντομη, η παρουσία του Robert de Niro στο ρόλο του ηγέτη της επανάστασης ενάντια στο σύστημα. Ο πεσσιμισμός δίνει και παίρνει, αλλά η ταινία σκίζει και δέρνει…
Το Σαλιγκάρι 