Τα 5 Στάδια Της Θλίψης

Όταν ήμουνα μικρός,πάνε πολλά χρόνια ίσως δεκαπέντε,είχα γράψει «την θλίψη αναζητώ,γιατί η θλίψη με διδάσκει,πιότερο απ’την χαρά,πως να την εγκαταλείψω«.Μου έχει μείνει,σαν αποτύπωμα.Βλέπω την ζωή σαν μια αναζήτηση,τίποτα περισσότερο ή λιγότερο,αν και λιγότερο υπάρχει.Λιγότερο είναι η άγνοια,η συνειδητή αφέλεια,η στασιμότητα του νού.Αυτό που αποκαλούμε «βαρεμάρα» δεν είναι τίποτα περισσότερο απο την προσωπική μας στασιμότητα.Αρεσκόμαστε να δίνουμε χαρακτηρισμούς για να εξηγήσουμε οτιδήποτε.Έτσι δεν «χαλάμε» χρόνο ώστε να το αναλύσουμε,να το κατανοήσουμε,να το βιώσουμε και να ωριμάσουμε μέσα απο αυτή την γνώση.Όταν το ίδιο γεγονός έχει το ίδιο αποτέλεσμα ξανά και ξανά…πάντα μου θυμίζει τον ορισμό της της παραφροσύνης (definition of insanity).Κάτι που δεν θέλουμε να το ψάξουμε,να το ερευνήσουμε στην ρίζα του ώστε να δούμε τι αληθινά είναι,ποιά τα αίτιά του,απο που προέρχεται και γιατί,είμαστε καταδικασμένοι να το κάνουμε ξανά και ξανά.

Αν έχουμε,μετά απο πολύ κόπο και δάκρυα,κάποια υποτιθέμενη θέληση να τα γνωρίσουμε αυτά τα αισθήματα απώλειας και θλίψης,καταφεύγουμε σε κάποιο βιβλίο συνήθως.Δηλαδή,έτοιμες απαντήσεις και εξηγήσεις,πράγμα που σημαίνει οτι δεν φτάνουμε μόνοι μας στον προορισμό.Και κάποιοι λένε πως το ταξίδι έχει σημασία,όχι ο προορισμός.Τα 5 στάδια της θλίψης δεν έχουν να κάνουν μόνο με σχέσεις ερωτικές,αγάπης ή φιλίας.Είναι γενικές και πριν απο όλα,καλά θα ήταν να δούμε,κυριολεκτικά,να δούμε πόσο σχετικά είναι όλα μεταξύ τους.Αυτό θα βοήθαγε στην κατανόηση περεταίρω γεγονότων και ορισμών.

1.    Άρνηση.Αυτό το στάδιο μας βοηθάει να ανταπεξέλθουμε στην απώλεια. Σ’ αυτό το στάδιο η ζωή δεν έχει σημασία και όλα φαντάζουν χωρίς νόημα. Νιώθουμε μουδιασμένοι και αναρωτιόμαστε με τι δύναμη θα προχωρήσουμε στη ζωή και προσπαθούμε να βρούμε κάποιο στήριγμα. Σ’ αυτό το στάδιο επιχειρούμε να ρυθμίσουμε τον συναισθηματικό μας κόσμο στην καινούργια πραγματικότητα. Όταν αρχίσουμε να αποδεχόμαστε την καινούργια κατάσταση, τότε θα αρχίσει και η διαδικασία της επούλωσης και εμείς θα νιώθουμε μέρα με την μέρα πιο δυνατοί. Μα καθώς θα προχωράμε, τα συναισθήματα που είχαμε απαρνηθεί σταδιακά θα βγαίνουν στην επιφάνεια.

2.    Θυμός.Ο θυμός είναι ένα αναγκαίο στάδιο στην διαδικασία επούλωσης. Πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να θυμώνουμε, ακόμα και αν φαντάζει ότι ο θυμός μας δεν θα έχει τέλος. Όσο πιο δυνατά τον βιώνουμε τόσο πιο εύκολο θα είναι να τον ξεπεράσουμε και να θεραπευτούμε. Η αλήθεια είναι ότι ο θυμός είναι ένα κυρίαρχο συναίσθημα που από κάτω του κρύβει διάφορα άλλα συναισθήματα, αλλά είναι τόσο δυνατός που τα σκεπάζει όλα. Σ’ αυτό το στάδιο μπορεί να στραφούμε ενάντια στην οικογένεια, στους φίλους μας και στην κοινωνία… που τόσο μας αδίκησε. Πίσω απ’ τον θυμό κρύβεται ο πόνος… ο δικός μας πόνος. Είναι πολύ φυσικό να νιώθουμε εγκαταλελειμμένοι και ο θυμός είναι μία κινητήριος δύναμη που θα μας βοηθήσει να χτίσουμε μία προσωρινή κατάσταση στο πέλαγος της ανυπαρξίας που βρισκόμαστε.Ο θυμός θα γίνει μία γέφυρα ανάμεσα στους άλλους και σ’ εμάς… Εμείς θα είμαστε στο ένα στρατόπεδο και οι άλλοι απέναντι μας και μόνο ο θυμός θα μας ενώνει, τουλάχιστον μέχρι να ξεπεράσουμε αυτό το στάδιο και να περάσουμε στο επόμενο.

3.    Διαπραγμάτευση.Πριν την απώλεια είναι σίγουρο ότι κάναμε τα πάντα για να μην την βιώσουμε. Αν ήταν δουλειά, σίγουρα προσπαθήσαμε να την κρατήσουμε. Αν ήταν σχέση, κάναμε υποχωρήσεις για να μην την χάσουμε… Παρακαλέσαμε, φωνάξαμε, δώσαμε υποσχέσεις… αλλά τελικά δεν αποφύγαμε την απώλεια. Η διαπραγμάτευση ήταν μία μορφή εκεχειρίας, αλλά χωρίς αποτέλεσμα γιατί ξυπνήσαμε ένα πρωί και διαπιστώσαμε ότι δεν καταφέραμε να αποφύγουμε το αναπόφευκτο. Τότε αρχίζουμε να σκεφτόμαστε αν πραγματικά κάναμε ότι περνούσε απ’ το χέρι μας και μήπως θα ήταν καλύτερα αν κάναμε αυτό ή το άλλο και απαντούσαμε έτσι αντί για αλλιώς και μήπως θα μπορούσαμε να αλλάζαμε την κατάσταση αν κάναμε κάτι άλλο διαφορετικά… Είναι σα να προσπαθούμε να πάμε πίσω στον χρόνο να αλλάξουμε την πραγματικότητα. Οι ενοχές συνήθως κάνουν την εμφάνιση τους σ’ αυτό το στάδιο και αρχίζουμε να διαπραγματευόμαστε με τον πόνο που μας προκάλεσε η απώλεια.

4.    Κατάθλιψη.Σ’ αυτό το στάδιο η προσοχή μας στρέφεται στο παρών. Αισθήματα κενού κάνουν την παρουσία τους αισθητή και η θλίψη δείχνει να βαθαίνει. Η κατάθλιψη φαίνεται να είναι ένα συναίσθημα που μας χτυπάει την πόρτα και αποτραβιόμαστε απ’ την ζωή.. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτού του είδους η κατάθλιψη δεν είναι δείγμα ψυχικής ασθένειας, είναι μία πολύ φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια. Συχνά σ’ αυτή την φάση αναρωτιόμαστε αν υπάρχει νόημα στην ζωή. Να θυμόμαστε ότι αυτό το στάδιο είναι απολύτως αναγκαίο και πρέπει να το βιώσουμε για να προχωρήσουμε στην αποκατάσταση.

5.    Αποδοχή.Πολλοί πιστεύουν ότι σ’ αυτό το στάδιο νιώθουμε καλά με την απώλεια. Κι όμως δεν είναι έτσι. Σ’ αυτό το στάδιο αποδεχόμαστε την πραγματικότητα και το γεγονός ότι δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στην πρότερη κατάσταση – πριν την απώλεια δηλαδή. Μαθαίνουμε να ζούμε με την νέα πραγματικότητα και να κάνουμε μικρά βήματα επιστροφής στην ζωή. Τώρα πρέπει να μάθουμε να ζούμε σ’ ένα αλλαγμένο κόσμο, με διαφορετικούς κανόνες. Το προσωπικό μας σύμπαν άλλαξε και εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε ανάλογα. Η αποδοχή θα μας βοηθήσει για καλύτερες μέρες και μία πιο υγιή καθημερινότητα.

Καλό είναι να έχουμε υπ’ όψη μας ότι δεν υπάρχει χρονικό πλαίσιο που να διευκρινίζει πόσο κρατάει το κάθε στάδιο και πάντα υπάρχει περίπτωση υποτροπής, να γυρίσουμε δηλαδή στο προηγούμενο στάδιο και να ξαναρχίσουμε απ’ την αρχή. Στο χέρι μας είναι πόσο θα διαρκέσει το κάθε στάδιο, ανάλογα με το πόσο έτοιμοι είμαστε να δεχτούμε την αλήθεια!

Σε αυτά,προσθέτω κάτι μεγίστης σημασίας.Το γνώθι σαυτόν < αρχαία ελληνική φράση «γνῶθι σαὐτόν» < γιγνώσκω + εαυτός.Αυτογνωσία.Αυτογνωσία,προσωπικά,θεωρώ μια μόνιμη κατάσταση εξέλιξης του εαυτού μας.Δεν υπάρχουν βέβαια βιβλία αυτογνωσίας ή αυτοβοήθειας…αυτονόητο έτσι?Ένα ζώο που απέκτησε την ικανότητα της σκέψης,της κριτικής σκέψης,απέκτησε και την απορία.Τι είναι όλα αυτά γύρω μου?Ποτέ ένα ζώο δεν αναρωτιέται και δεν προσπαθεί να δώσει εξηγήσεις για το σύμπαν ή το περιβάλλον στο οποίο ζεί σωστά?Ο άνθρωπος όμως νιώθει την ανάγκη να το κάνει,να εξερευνήσει,να μάθει,να κατανοήσει τι συμβαίνει.Ακούγεται λογικό αλλά,ποτέ δεν ασχοληθήκαμε με τον εαυτό μας.

Όσες αναλύσεις και αν λάβουν μέρος κι όσο και αν μας εξηγήσουν,ενδελεχώς και κατανοητά το τι συμβαίνει και γιατί,δεν βλέπω να υπάρχει κανένα νόημα,καμία ουσία να ο καθένας δεν κάνει τις πράξεις ο ίδιος για να φτάσει στο συμπέρασμα.

Φαντάσου τον πλανήτη δίχως πινακίδες.Τώρα,θές να πάς κάπου…σκέψου πώς.Σκέψου πόσα θα αποκτήσεις απο την δική σου προσπάθεια.Όσα καταβάλεις εσύ,τόσα θα λάβεις σε γνώση.Πριν αρχίσουμε να κατηγορούμε,πριν αρχίσουμε να κατηγοριοποιούμε,πριν αρχίσουμε να αφορίζουμε και πριν αρχίσουμε να απολυτοποιούμε,ας ξανα σκεφτούμε.Οι πολλές αναλύσεις είναι περιττές στο τέλος,είναι εξωφρενικά απλά τα πράγματα.

Τέλος,θα θυμηθώ Λιαντίνη:

«Θα μου πείτε φιλοσοφία είναι η οντολογία, είναι η ηθική, είναι η αισθητική, είναι η γνωσιολογία, είναι η μεταφυσική, όπως λένε οι ακαδημαϊκοί στα πανεπιστήμια. Όχι!Όλα αυτά είναι από το περιθώριο. Ένα πράγμα είναι φιλοσοφία. Φιλοσοφία είναι ο στοχασμός του ανθρώπου απάνω στο φαινόμενο θάνατος. Όρισε έτσι τη φιλοσοφία, ένας από τους μέγιστους φιλοσόφους, ο Πλάτων. Στο διάλογό του «Φαίδων», δίνει έναν ορισμό και λέει «Φιλοσοφία εστί μελέτη θανάτου.»

Παράλογος ορισμός. Σουρεαλιστικός. Και δε διδάσκεται μ’ αυτή την οπτική φιλοσοφία, γι’ αυτό έχουμε και αυτή τη μακρινή σχέση. Είναι για κάποιους ειδικούς , λέει, προφέσορες κτλ τι είπε ο Καρτέσιος, τι είπε ο Λάιμπνιτς, τι είπε ο Μπεργκσόν, τι είπε… οι Ζήνωνες. Ο Κιτιέας και ο Ελεάτης.

Η φιλοσοφία είναι απλό πράγμα. Ο καθένας μας φιλοσοφεί. Φιλοσοφία σημαίνει ότι σκέπτομαι, στοχάζομαι, και προσπαθώ να βρω τον καλύτερο τρόπο, ένα γεωδαιτημένο που έχει πολλές συμβολές και συνιστώσες, για να ζήσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη ζωή μου. Αυτά τα είκοσι, τριάντα, πενήντα, εβδομήντα χρόνια που μου οριστήκαν να ζήσω. Αυτό θα πει απλά φιλοσοφία. Και ξέρουμε πολλούς απλοϊκούς ανθρώπους που δεν έχουν και τίτλους και περγαμηνές, οι οποίοι φιλοσοφούν και ζουν μια πολύ ωραία ζωή. Λοιπόν. Σ’ αυτήν την οπτική, λέει ο Πλάτων, «Φιλοσοφία εστί μελέτη θανάτου».

Αλλά… Με μια διαφορά. Όταν λέει μελέτη θανάτου, εννοεί τη σχέση του καθένα μας με το δικό του θάνατο. Όχι πέθανε ο φίλος μου, πέθανε ο πατέρας μου, πέθανε ο συγγενής μου. Πηγαίνω στο νεκροταφείο, στην κηδεία, είμαι κατηφής κτλ. Όοχι αυτό. Εκεί, να ξέρετε, τις περισσότερες φορές, που πηγαίνουμε και μπορεί να πονάμε και να λυπόμαστε κτλ κατά βάθος χαιρόμαστε, λέει ο Φρόυντ με την βαθυ – ψυχολογία… διότι χωρίς να το ξέρουμε λέμε «Αυτός πέθανε, εγώ ζω!» Υποσυνείδητα και σκοτεινά. Μπορεί να μη δείχνουμε… Φεύγουμε με αισθήματα δηλαδή κατάφασης. Όχι αυτό.

Φιλοσοφία είναι μελέτη θανάτου κατά την έννοια ότι στοχάζομαι απάνω στο δικό μου θάνατο. Απάνω στο γεγονός ότι μια μέρα θα πεθάνω. Γιατί; Στη συνέχεια θα μας πει ο Πλάτων ότι, ακριβώς μετά τον ορισμό που δίνει, λέει:

«Οι ορθώς φιλοσοφούντες αποθνήσκειν μελετώσι.»
Όσοι φιλοσοφούν σωστά δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να μελετούν πώς θα πεθάνουν.
«Και το τεθνάναι αυτοίς ήκιστα φοβερόν.»

Αυτό μας ενδιαφέρει. Και όταν θα ‘ρθει η ώρα να πεθάνουν, λέει, δε φοβούνται το θάνατο, γιατί ήταν σωστή η πορεία τους και η σχέση τους, η πορεία τους σε όλη τους τη ζωή και η σχέση τους με το φαινόμενο του θανάτου.»

~Απόσπασμα απο την ομιλία του Δ.Λιαντίνη «Η Φιλοσοφική Θεώρηση του Θανάτου.»